Don’t believe the model, don’t ignore the model
The pattern of an argument
Een goede raad: don’t believe the model: de werkelijkheid is altijd anders, rijker, gedetailleerder, genuanceerder en veelkleuriger. Nog een goede raad: don’t ignore the model, want goede modellen doen uitspraken over een stukje van de werkelijkheid, uitspraken die in veel gevallen waar zijn.
Vooral de combinatie van deze adviezen is waardevol: zonder het eerste advies is de verleiding groot het tweede in te korten tot: ‘modellen doen uitspraken over de werkelijkheid die waar zijn’. Samen geven ze het evenwicht dat het mogelijk maakt beschikbare modellen te onderzoeken en ze zinvol toe te passen als de situatie zich daarvoor leent.
Zoals de IT haar eigen modellen kent zo kennen ook andere disciplines hun eigen modellen. Dat zijn modellen die uitspraken doen die we niet zonder meer mogen vertalen naar ons vakgebied. Als we echter rekening houden met het ‘don't believe’, dan kunnen we er op een verantwoorde manier van profiteren.
In de komende maanden laat ik een aantal modellen uit andere disciplines de revue passeren. Deze keer behandel ik het model van Stephen Toulmin.1
Figuur 1
Figuur 2
Figuur 3
De vervaardiging van een product is een proces dat op basis van een specificatie plaatsvindt. Het resultaat van dat proces is het product, de implementatie (figuur 1).
Wanneer het vervaardigen van een bepaald type product vaker voorkomt, leidt dat veelal tot het ontstaan van (eerst) vuistregels en (later) voorschriften voor de vervaardiging, deze regels hebben het effect van modererende variabelen: ze beïnvloeden het proces (figuur 2).
Zo kenmerkt de ontwikkeling van informatiesystemen zich door de aanwezigheid van regels (standaards en richtlijnen) die zowel het proces, de wijze van vervaardiging en het te gebruiken gereedschap, als de vorm en de inhoud van de te vervaardigen producten kunnen betreffen. Deze regels zijn overigens zelf weer het product van een vervaardigingproces op basis van specificaties (‘stel regels op die tot gevolg hebben dat...’).
De vaststelling van deze regels is één ding; volgens de regels werken, is iets anders. Inzicht in het nut van deze regels is in dat kader van belang.
Daarom wordt bij de introductie van regels vaak een onderbouwing gegeven door de aanleiding voor het formuleren van die regels te verwoorden. Regels die gelden voor de vervaardiging van programmatuur bijvoorbeeld, kunnen worden beargumenteerd door te wijzen op het belang van overdraagbaarheid, beheersbaarheid en onderhoudbaarheid (figuur 3).
Figuur 4
Figuur 5
Naast regels voor constructie bestaan er ook regels voor de toetsing van het product. De kwaliteit van deze toetsing is bepalend voor de mate waarin uitspraken kunnen worden gedaan over de betrouwbaarheid van het product. Daarbij is het vaak noodzakelijk een voorbehoud te maken voor uitzonderlijke situaties (figuur 4).
De vorm van figuur 4 is identiek aan het model voor argumentatie van Stephen Toulmin. Zijn model, dat hij zelf ‘the pattern of an argument’ noemt, bestaat uit zes elementen (zie figuur 5):
• data - gegevens
• warrant - rechtvaardiging
• backing - ondersteuning
• qualifier - beperking
• rebuttal - weerlegging
• claim - bewering.
Toulmin legde met zijn model de basis voor een kwalitatieve beoordeling van redeneringen en argumentaties op een niveau dat onafhankelijk is van het gebied waarop de bewering betrekking heeft. Dat is ook voor IT'ers van belang, want de kwaliteit van onze redeneringen en argumentaties zijn schakels in de keten die de kwaliteit van onze producten en de mate van acceptatie ervan bepaalt. De gelijkvormigheid van het ‘pattern of an argument’ en het patroon van onze eigen activiteiten kan voor ons een leerzame analogie zijn.
Noot
1 Toulmin, geboren in 1922, studeerde wiskunde en natuurkunde aan King's College in Cambridge. Na de Tweede Wereldoorlog, (waarin hij meewerkte aan de ontwikkeling van radar) studeerde hij filosofie bij Wittgenstein, eveneens in Cambridge. Het hier besproken model en het voorbeeld van figuur 5 zijn afkomstig uit zijn uit 1958 daterende boek ‘The uses of argument’ Toulmin, SE. The uses of argument, Cambrigde University Press, 1958.
