Don’t believe the model, don’t ignore the model
De klok van Weick
Een goede raad: don’t believe the model: de werkelijkheid is altijd anders, rijker, gedetailleerder, genuanceerder en veelkleuriger. Het model is een vereenvoudiging van die werkelijkheid, dat model klopt dus niet, vertrouw er daarom ook niet op.
Nog een goede raad: don’t ignore the model, want goede modellen doen uitspraken over een stukje van de werkelijkheid, uitspraken die in veel gevallen waar zijn. Dus ook zonder dat je kennis hebt van specifieke gevallen, geeft kennis van het model je al heel veel redelijk betrouwbare algemene informatie.
Vooral de combinatie van deze adviezen is waardevol: zonder het eerste advies is de verleiding groot het tweede in te korten tot: ‘modellen doen uitspraken over de werkelijkheid die waar zijn’. Samen geven ze het evenwicht dat het mogelijk maakt beschikbare modellen te onderzoeken en ze zinvol toe te passen als de situatie zich daarvoor leent.
Zoals de IT haar eigen modellen kent — u komt ze veelvuldig tegen in informatie — zo kennen ook andere disciplines hun eigen modellen. Dat zijn modellen die uitspraken doen die we niet zonder meer mogen vertalen naar ons eigen vakgebied. Als we echter rekening houden met het ‘don’t believe’, dan kunnen we er op een verantwoorde manier van profiteren.
In de komen de maanden laat ik een aantal modellen uit andere disciplines de revue passeren. Het is dus jatwerk of, zoals we tegenwoordig liever zeggen: hergebruik. Om de originele (be)denker recht te doen zal ik de bronnen echter zo volledig mogelijk weergeven. Voor deze introductie is die bronvermelding niet zonder problemen: het advies waarmee ik begon, kreeg ik van dr. D.J. Eppink of dr. D. Keuning. Ik had ooit beiden als docent, en een van beiden — maar ik kan me niet herinneren wie — begon zijn lessen over organisatiestructuren ermee.
Figuur 1
Thorngate en Weick
Een theorie kan niet tegelijkertijd algemeen, accuraat en eenvoudig zijn. Dat stelt althans Thorngate (1976).
De sociale-wetenschapper staat volgens Thorngate voor het dilemma dat een keuze voor twee van de drie eigenschappen impliceert dat de derde eigenschap buiten bereik blijft. Weick (1979, p. 36) illustreert dit met een klok waarop hij de drie begrippen invult: algemeen op 12 uur, accuraat op 4 uur en eenvoudig op 8 uur. Kies je voor algemeen en accuraat, dan noemt Weick dat ‘two o’clock research’: de wijzer staat tussen de 12 en de 4 – en wijst daarmee in een richting die tegengesteld is aan eenvoudig (zie figuur 1).
Weick noemt ondersteunende voorbeelden uit zijn eigen vakgebied zoals het algemene en accurate, maar niet eenvoudige werk van Levinson over organisatiediagnose en het algemene en eenvoudige, maar weinig accurate Peter Principle.
Ook op andere gebieden lijkt de stelling geldig. Zo stelt Makridakis (1989) in een artikel over langetermijnplanning: ‘Forecasting presents a paradox. To be accurate, forecasts must be general in terms of the event(s) being predicted and vague in terms of the time the event(s) could occur. However, to be useful, forecasts must be specific and precise.’
Theorieën uit de sociale wetenschappen zijn modellen van de werkelijkheid. Informatiesystemen zijn dat ook. De stelling van Thorngate en de klok van Weick suggereren dat informatiesystemen niet tegelijkertijd algemeen, accuraat en eenvoudig kunnen zijn. We kunnen op de klok drie typen systemen invullen: op twee uur de algemene, accurate systemen (die verre van eenvoudig zullen zijn), op zes uur de accurate en eenvoudige systemen (maar deze zullen niet algemeen toepasbaar zijn) en op tien uur de systemen die eenvoudig en algemeen toepasbaar (maar niet erg accuraat) zijn. Voorbeelden: SAP (algemeen en accuraat), de SAP-tegenhangers van Exact (accuraat en eenvoudig) en een projectadministratie in een Excel-werkblad (eenvoudig en algemeen toepasbaar).
De stelling van Thorngate werpt ook nieuw licht op het veelgehoorde ‘keep it simple’. Met de klok in gedachten is dat een half advies of een halve opdracht waar de vraag ‘en verder: accuraat of algemeen?’ op zou moeten volgen, met een niet algemeen toepasbaar of niet erg accuraat systeem als resultaat.
Bronnen
Makridakis, S. ‘Management in the 21st century’ In: Longe Range Planning, 22 (1989), 2, p. 143-159.
Thorngate, W. ‘In general’ vs. ‘it depends’: Some comments on the Gergen-Schlenker debate.’ In: Personality and Social Psychology Bulletin, 2 (1976), p. 404-410.
Weick, Karl E. The social psychology of organizing (second edition). McGraw-Hill, New York, 1979 (first edition 1969).
